Tìm hiểu về tế bào thần kinh là gì? Cấu tạo, chức năng của Noron thần kinh
Tế bào thần kinh đóng vai trò vô cùng quan trọng trong cơ thể con người. Chúng chịu trách nhiệm nhận và truyền tải thông tin khắp cơ thể. Thông qua tín hiệu điện và hóa học, tế bào thần kinh hoạt động tương tác nhằm duy trì các chức năng cần thiết cho sự sống. Từ việc điều chỉnh phản ứng của cơ thể đến thay đổi trạng thái của các cơ quan nội tạng. Ví dụ như nhịp tim, hệ thần kinh quyết định mọi sự tương tác,… Hơn nữa, nó còn cho phép con người suy nghĩ và lưu giữ ký ức về những gì đã xảy ra. Để hiểu rõ hơn về tế bào thần kinh, hãy cùng Premium Therapy theo dõi bài viết dưới đây nhé!
Tế bào thần kinh hay còn gọi là nơ-ron (là neurone theo tiếng Pháp là đơn vị cơ bản cấu tạo nên hệ thần kinh trong cơ thể con người. Những tế bào này đóng một vai trò quan trọng trong việc truyền các xung điện khắp hệ thống thần kinh. Chúng có khả năng tiếp nhận, xử lý và truyền thông tin thông qua các tín hiệu điện và hóa học. Do đó, tế bào thần kinh chịu trách nhiệm về một loạt các chức năng quan trọng của cơ thể. Các chức năng bao gồm nhận thức giác quan, điều khiển vận động và quá trình nhận thức.
Có nhiều loại tế bào thần kinh khác nhau với các chức năng cụ thể. Ví dụ, tế bào thần kinh cảm giác giúp nhận thức các kích thích giác quan. Tế bào thần kinh vận động truyền tín hiệu từ não và tủy sống đến cơ và các tuyến. Từ đó kiểm soát các chuyển động tự nguyện và không tự nguyện. Tế bào thần kinh trung gian giúp giao tiếp giữa các tế bào thần kinh cảm giác và vận động. Chúng cũng xử lý và tích hợp thông tin trong hệ thần kinh.
Hơn nữa, trong hệ thống thần kinh, có các tế bào hỗ trợ gọi là tế bào thần kinh đệm. Chúng bao gồm các tế bào như tế bào Schwann và tế bào ít nhánh. Những tế bào này hỗ trợ và bảo vệ tế bào thần kinh. Từ đó duy trì cân bằng nội môi và góp phần vào chức năng tế bào thần kinh.
Tế bào thần kinh là đơn vị cơ bản cấu tạo nên hệ thần kinh trong cơ thể con người.
Cấu tạo của tế bào thần kinh
Hệ thần kinh của con người được coi là một cấu trúc hoàn hảo, bao gồm một tập hợp đa dạng các tế bào thực hiện các chức năng quan trọng trong quá trình sống. Nguồn gốc của hệ thần kinh xuất phát từ ngoại bì của phôi thai. Trong hệ thần kinh, có nhiều loại tế bào thần kinh khác nhau và cấu tạo của nó bao gồm:
Thân tế bào (Soma)
Đây là phần chính của tế bào thần kinh chứa nhân và hầu hết các bào quan của tế bào. Đó là nơi diễn ra các hoạt động trao đổi chất của tế bào. Thân tế bào thường là nơi bắt nguồn của các sợi nhánh và sợi trục. Nó cũng chứa các bào quan khác chịu trách nhiệm về các chức năng tế bào khác nhau. Ví dụ như tổng hợp và chuyển hóa protein.
Sợi nhánh Dendrites
Dendrites là các đoạn kéo dài nguyên sinh phân nhánh từ một tế bào thần kinh. Chúng nhận các tín hiệu đến từ các tế bào thần kinh lân cận hoặc các cơ quan cảm giác. Các sợi nhánh đóng vai trò quan trọng trong việc tích hợp và truyền tín hiệu đến thân tế bào.
Sợi trục
Sợi trục là một hình chiếu dài và mảnh kéo dài từ thân tế bào. Chúng dẫn các xung điện ra khỏi cơ thể tế bào tới các tế bào thần kinh, cơ hoặc tuyến khác. Các sợi trục có thể có chiều dài khác nhau rất nhiều. Sợi trục được bao quanh bởi vỏ myelin. Đây là một chất béo có tác dụng cách nhiệt và tăng tốc độ dẫn truyền xung điện.
Ở cuối sợi trục có các nhánh nhỏ gọi là đầu sợi trục hoặc đầu cuối khớp thần kinh. Những cấu trúc này chứa các túi tiếp hợp chứa đầy chất dẫn truyền thần kinh. Đây là chất truyền tin hóa học truyền tín hiệu đến các tế bào thần kinh lân cận. Hoặc đến tế bào đích tại các điểm nối chuyên biệt. Các cấu trúc này gọi là khớp thần kinh.
Vỏ myelin
Vỏ myelin là lớp mỡ cách điện bao quanh các sợi trục của nhiều tế bào thần kinh. Chúng cho phép truyền tín hiệu điện dọc theo sợi trục nhanh hơn. Myelin được hình thành bởi các tế bào thần kinh đệm chuyên biệt. Chúng gọi là tế bào Schwann ở hệ thần kinh ngoại biên. Và các tế bào ít nhánh ở hệ thần kinh trung ương.
Nút Ranvier
Đây là những khoảng trống trong vỏ myelin dọc theo sợi trục nơi điện thế hoạt động được truyền đi. Các nút Ranvier giúp tái tạo tín hiệu điện, cho phép nó truyền dọc theo sợi trục hiệu quả hơn.
Khớp thần kinh
Khớp thần kinh là điểm nối giữa đầu sợi trục của một tế bào và sợi nhánh. Hoặc nối với thân tế bào của một tế bào khác. Đó là nơi giao tiếp xảy ra giữa các tế bào thần kinh. Khi điện thế hoạt động đến đầu sợi trục, nó sẽ kích hoạt một loạt phản ứng. Đó là giải phóng các chất dẫn truyền thần kinh vào khe hở tiếp hợp. Đây là một khoảng cách nhỏ giữa các tế bào thần kinh trước và sau khớp thần kinh. Sau đó, các chất dẫn truyền thần kinh sẽ liên kết với các thụ thể trên sợi nhánh. Hoặc liên kết với thân tế bào của tế bào thần kinh tiếp nhận. Từ đó khởi tạo các tín hiệu điện ở tế bào thần kinh sau khớp thần kinh.
Nút đầu cuối
Ở cuối sợi trục, có những chỗ phình nhỏ gọi là nút đầu cuối sợi trục. Những cấu trúc này chứa các túi synap chứa đầy chất dẫn truyền thần kinh. Chúng được giải phóng vào khớp thần kinh để giao tiếp với tế bào thần kinh tiếp theo trên đường dẫn truyền.
Cấu tạo của tế bào thần kinh
Phân loại các tế bào thần kinh
Tế bào thần kinh được phân loại thành nhiều loại khác nhau. Sau đây là một số phân loại phổ biến của các tế bào thần kinh:
Dựa trên cấu trúc
Tế bào thần kinh đa cực: Những tế bào thần kinh này có nhiều sợi nhánh và một sợi trục. Chúng là loại tế bào thần kinh phổ biến nhất trong hệ thống thần kinh trung ương.
Tế bào thần kinh lưỡng cực: Tế bào thần kinh lưỡng cực có một nhánh chính và một sợi trục. Chúng có trong các cơ quan cảm giác như võng mạc của mắt và biểu mô khứu giác khoang mũi.
Tế bào thần kinh đơn cực: Tế bào thần kinh đơn cực có một nhánh duy nhất kéo dài từ cơ thể tế bào. Và hoạt động như cả sợi trục và sợi nhánh. Chúng thường được tìm thấy trong hệ thần kinh ngoại biên, đặc biệt là ở hạch cảm giác.
Dựa trên chức năng
Sensory Neurons – Tế bào thần kinh cảm giác: Những nơ-ron này truyền thông tin cảm giác từ các thụ thể cảm giác đến hệ thần kinh trung ương. Chúng chuyên dùng để phát hiện các kích thích như ánh sáng, âm thanh, xúc giác, nhiệt độ, đau đớn.
Motor Neurons – Tế bào thần kinh vận động: Tế bào thần kinh vận động kiểm soát chuyển động và phản ứng sinh lý. Chúng truyền tín hiệu từ hệ thần kinh trung ương đến cơ, tuyến và các cơ quan tác động khác.
Interneurons – Tế bào thần kinh trung gian: Tế bào thần kinh trung gian là thành phần quan trọng của hệ thần kinh. Chúng được tìm thấy trong cả não và tủy sống. Chúng tạo điều kiện cho việc truyền tín hiệu trong các mạch thần kinh. Chúng hình thành các kết nối giữa nơ-ron cảm giác và nơ-ron vận động trong hệ thần kinh trung ương. Chúng tích hợp và xử lý thông tin, kích hoạt các chức năng thần kinh phức tạp.
Dựa trên vị trí
Tế bào thần kinh của hệ thần kinh trung ương (CNS): Các tế bào thần kinh nằm trong não và tủy sống được coi là tế bào thần kinh CNS. Chúng xử lý và tích hợp thông tin, điều phối phản ứng và điều chỉnh các chức năng cơ thể.
Tế bào thần kinh của hệ thần kinh ngoại biên (PNS): Các tế bào thần kinh nằm bên ngoài não và tủy sống. Bao gồm tế bào thần kinh cảm giác và tế bào thần kinh vận động. Chúng được gọi chung là tế bào thần kinh PNS. Chúng truyền thông tin cảm giác đến hệ thần kinh trung ương. Và truyền lệnh vận động từ hệ thần kinh trung ương đến các mô và cơ quan ngoại vi.
Dựa trên loại chất dẫn truyền thần kinh
Tế bào thần kinh cholinergic: Những tế bào thần kinh này giải phóng acetylcholine làm chất dẫn truyền thần kinh chính của chúng.
Tế bào thần kinh Adrenergic: Tế bào thần kinh adrenergic giải phóng norepinephrine (noradrenaline) làm chất dẫn truyền thần kinh chính của chúng.
Tế bào thần kinh Dopaminergic: Tế bào thần kinh Dopaminergic giải phóng dopamine làm chất dẫn truyền thần kinh chính của chúng.
Tế bào thần kinh tiết serotonin: Tế bào thần kinh tiết serotonin giải phóng serotonin làm chất dẫn truyền thần kinh chính của chúng.
Tế bào thần kinh có chức năng gì?
Một số chức năng chính của tế bào thần kinh:
Truyền tín hiệu: Tế bào thần kinh truyền tín hiệu điện thế hoạt động dọc theo sợi trục của chúng. Những tín hiệu này cho phép các tế bào thần kinh giao tiếp với nhau. Chúng cũng giao tiếp với các tế bào khác như tế bào cơ và tế bào tuyến.
Xử lý thông tin: Các tế bào thần kinh tích hợp và xử lý các tín hiệu. Các tín hiệu đến từ các thụ thể cảm giác, các tế bào thần kinh khác và môi trường. Quá trình này xảy ra chủ yếu ở thân tế bào và các nhánh của tế bào thần kinh.
Tiếp nhận cảm giác: Tế bào thần kinh cảm giác phát hiện các kích thích khác nhau từ môi trường bên trong và bên ngoài. Ví dụ như ánh sáng, âm thanh, xúc giác, nhiệt độ và cơn đau. Chúng chuyển đổi những kích thích này thành tín hiệu điện có thể được hệ thống thần kinh giải thích.
Điều khiển vận động: Tế bào thần kinh vận động truyền tín hiệu từ não và tủy sống đến cơ và các tuyến. Chúng kiểm soát các chuyển động tự nguyện và không tự nguyện cũng như sự tiết dịch của các tuyến.
Giao tiếp tế bào thần kinh trung gian: Tế bào thần kinh trung gian hình thành nên phần lớn tế bào thần kinh trong hệ thần kinh trung ương. Các tế bào này chuyển tiếp tín hiệu giữa tế bào thần kinh cảm giác và tế bào thần kinh vận động. Chúng đóng một vai trò quan trọng trong việc điều phối các hành vi thần kinh phức tạp.
Ghi nhớ và Học tập: Các tế bào thần kinh tham gia vào việc lưu trữ và truy xuất ký ức cũng như học tập. Khả năng kết nối của các khớp thần kinh giữa các tế bào thần kinh làm nền tảng cho chức năng nhận thức này.
Điều hòa các chức năng của cơ thể: Tế bào thần kinh điều chỉnh các quá trình sinh lý khác nhau. Chúng bao gồm nhịp tim, hô hấp, tiêu hóa, tiết hormone và phản ứng miễn dịch.
Xử lý cảm xúc và nhận thức: Các tế bào thần kinh ở các vùng não liên quan đến cảm xúc và nhận thức. Chúng tham gia vào quá trình xử lý các phản ứng cảm xúc, ra quyết định, giải quyết vấn đề,…
Chức năng cơ bản của tế bào thần kinh là cảm ứng và dẫn truyền xung thần kinh.
Quá trình dẫn truyền thần kinh xảy ra như thế nào?
Quá trình dẫn truyền thần kinh xảy ra thông qua một loạt các sự kiện hóa học và điện:
Giải phóng các chất dẫn truyền thần kinh: Khi một điện thế hoạt động đến đầu mút trước khớp thần kinh (cuối tế bào thần kinh). Nó sẽ kích hoạt giải phóng các chất dẫn truyền thần kinh vào khe hở tiếp hợp. Khe này là khoảng cách nhỏ giữa các tế bào thần kinh trước khớp thần kinh và sau khớp thần kinh.
Khuếch tán và liên kết: Các chất dẫn truyền thần kinh khuếch tán qua khe hở tiếp hợp. Và liên kết với các thụ thể cụ thể trên tế bào thần kinh sau khớp thần kinh. Sự liên kết này tạo ra thay đổi về điện thế màng tế bào thần kinh sau khớp thần kinh.
Tạo ra tiềm năng kích thích sau khớp thần kinh: Tùy thuộc vào chất dẫn truyền thần kinh và loại thụ thể mà nó liên kết. Tế bào thần kinh sau khớp thần kinh có tiềm năng kích thích sau khớp thần kinh (EPSP). Hoặc có tiềm năng ức chế sau khớp thần kinh (IPSP). EPSP làm cho tế bào thần kinh sau khớp thần kinh có nhiều khả năng kích hoạt điện thế hoạt động. Trong khi đó, IPSP làm cho khả năng này xảy ra ít hơn.
Tích hợp và tạo ra tiềm năng hành động: Tế bào thần kinh sau khớp thần kinh tích hợp tất cả các tín hiệu. Chúng đến từ các khớp thần kinh khác nhau. Nếu điện thế màng đạt đến mức ngưỡng, điện thế hoạt động sẽ được tạo ra ở gò sợi trục. Sau đó lan truyền dọc theo sợi trục.
Sự lan truyền tiềm năng hành động: Điện thế hoạt động di chuyển xuống sợi trục của tế bào thần kinh sau khớp thần kinh. Và giải phóng các chất dẫn truyền thần kinh ở khớp thần kinh với các tế bào thần kinh khác.
Chấm dứt tín hiệu: Các chất dẫn truyền thần kinh không liên kết với các thụ thể. Chúng sẽ được đưa trở lại tế bào thần kinh tiền synap để tái chế hoặc bị phân hủy. Việc phân hủy thực hiện bởi các enzyme trong khe hở tiếp hợp, chấm dứt quá trình truyền tín hiệu.
Quá trình tuần hoàn này cho phép truyền tín hiệu qua khe khớp thần kinh. Từ đó tạo điều kiện giao tiếp giữa các tế bào thần kinh. Chúng cũng kích hoạt các chức năng sinh lý và nhận thức khác nhau.
Tín hiệu thần kinh dẫn truyền qua các synapse diễn ra như thế nào?
Synapse còn được gọi là khớp thần kinh. Đây là cấu trúc cho phép các tế bào thần kinh giao tiếp với nhau hoặc các cơ quan tác động. Việc truyền tín hiệu thần kinh qua các khớp thần kinh bao gồm một quá trình phức tạp. Chúng bao gồm:
Giải phóng chất dẫn truyền thần kinh: Khi điện thế hoạt động chạm đến đầu sợi trục của tế bào thần kinh tiền synap, nó sẽ kích hoạt giải phóng chất dẫn truyền thần kinh vào khe hở tiếp hợp.
Sự khuếch tán của các chất dẫn truyền thần kinh: Các chất dẫn truyền thần kinh đi qua khe hở tiếp hợp. Sau đó chúng liên kết với các thụ thể trên tế bào thần kinh sau khớp thần kinh. Việc này gây ra những thay đổi về điện thế màng tế bào thần kinh sau khớp thần kinh.
Tạo ra tiềm năng sau khớp thần kinh: Tùy thuộc vào loại chất dẫn truyền thần kinh và các thụ thể có trên tế bào thần kinh sau khớp thần kinh. Sự liên kết của chất dẫn truyền thần kinh có thể dẫn đến điện thế sau khớp thần kinh bị kích thích (EPSP). Hoặc dẫn đến điện thế sau khớp thần kinh ức chế (IPSP).
Sự lan truyền tiềm năng hành động: Nếu tổng số EPSP và IPSP đạt đến ngưỡng kích hoạt một điện thế hoạt động, thì một điện thế hoạt động sẽ được tạo ra ở gò sợi trục của tế bào thần kinh sau khớp thần kinh.
Lan truyền điện thế hoạt động: Điện thế hoạt động di chuyển dọc theo sợi trục của tế bào thần kinh sau khớp thần kinh. Chúng giải phóng các chất dẫn truyền thần kinh tại khớp thần kinh với các tế bào thần kinh khác. Từ đó tiếp tục quá trình truyền tín hiệu.
Hiểu về tín hiệu thần kinh dẫn truyền qua khớp thần kinh là điều cần thiết. Chúng giúp chúng ta có thể hiểu rõ các rối loạn thần kinh. Từ đó chuyên gia có thể phát triển các phương pháp điều trị nhắm vào chức năng khớp thần kinh.
Việc truyền tín hiệu thần kinh qua các khớp thần kinh bao gồm một quá trình phức tạp.
Tổng kết
Trên đây là một cái nhìn tổng quan về tế bào thần kinh là gì và vai trò quan trọng của chúng trong cơ thể. Tế bào thần kinh không chỉ đóng vai trò trong truyền tín hiệu giữa các tế bào, mà còn tham gia vào nhiều quá trình chức năng khác trong cơ thể, bao gồm giữ cho hệ thần kinh hoạt động một cách hiệu quả. Hiểu rõ về tế bào thần kinh có thể giúp ta nhận biết được tầm quan trọng của việc duy trì sức khỏe toàn diện cho hệ thần kinh. Đối với thông tin chi tiết và các biện pháp duy trì sức khỏe hệ thần kinh, hãy tham khảo ý kiến của các chuyên gia y tế.
Hiện nay, Premium Therapy là đối tác hợp pháp duy nhất trong khu vực Đông Dương của các cơ sở y tế uy tín tại CHLB Đức. Chúng tôi chuyên cung cấp các dịch vụ chăm sóc sức khỏe và khám chữa bệnh tại Đức. Nếu quý khách hàng có nhu cầu tư vấn về các dịch vụ điều trị y tế tại CHLB Đức. Vui lòng liên hệ Hotline 09 119 10 119 hoặc đăng ký tại đây để được hỗ trợ chi tiết nhất.
CÔNG TY CP PREMIUM THERAPY – Đại diện các Trung tâm trị liệu & Bệnh viện uy tín hàng đầu CHLB Đức tại Đông Dương:
Địa chỉ: Lầu 3, Master Building, 41 – 43 Trần Cao Vân, Quận 3, Tp.HCM
